Raratonga

(Header: luchtbeeld van het eiland Raratonga)

Sim op het strand in de liefdeszomer van 1951

“Raratonga” is een gedicht dat Nand schreef in de cel op 29 (of 11, zie infra) september 1947. Later zou het het adagio worden van het liefdesverhaal “Nand en Sim”, een fragment ervan werd ook afgedrukt bij het overlijdensbericht van Nand.

Het gedicht werd geschreven in de gevangenis, Begijnenstraat – Antwerpen. Nand verbleef daar tijdens zijn eerste proces, van november 1945 tot januari 1948, 2 jaar en 2 maanden. In september 1947 was het 8 maanden geleden dat het vonnis werd uitgesproken: 12 jaar hechtenis. Op dat ogenblik verbleef Nand al 3 jaar in gevangenschap.

Het gedicht werd dus in oorsprong niet voor Sim geschreven, maar Nand recupereert het wel.
Uit zijn liefdesbrief van 7 november 1950 aan Sim:

“Ik sluit hierbij in: een versje uit dezelfde drang geboren, het is in de gevangenis geschreven, maar het werd gericht aan haar die ik later “wellicht eens lief zou hebben”, dus aan jou, Liefste mijn ! “

En daarna volgt een wel erg emotionele ontboezeming:

“Hoe heb ik die paar uren in de bios naast je en van je genoten, mijn levende, warme, zijde-zachte lief ! Zo zie ik je, zo heb ik je sedert mijn jeugd gezien, dus sedert mijn geboorte (en ik schrijf met jou “van alle tijden”, als mijn “alles”, de levende belichaming van al het schone dat ik ooit puurde uit het bestaan, de honing uit de wonderbaarste bloemkelken die de bedwelmende mede der dichters is. Bedwelm mij, lief, altijd, laat mij aan jou drinken als aan een broos gesneden zomer. Laat mij hevig van deze aarde zijn en hevig de aarde ontstijgen. Laat mij elke zoete lijn van je lijf als een zachte deining in mij voelen bewegen, draag mij, verhef mij, maak mijn geest licht, bevrijd mij opdat ik blijve,
Je Nand”

Daarna volgt het gedicht “Raratonga” met daaronder tussen haakjes: “(in ’47 voor jou geschreven)”.

Ik koos deze titel ook als “auteur” voor deze website en het bijhorend project, ik vond de naam altijd al erg exotisch klinken, en in mijn verbeelding zag ik het als een verre, onbestemde maar beloftevolle bestemming van “paradijselijke” aard. De tekst van het gedicht versterkte nog dat gevoel, zeker toen ik wist waar en wanneer het geschreven was.

Toen ik de slotscène van de film “The Shawshank Redemption” zag kon ik dit gevoel meteen visualiseren.

Hieronder de aquarel, eveneens door Nand in de cel geschilderd (een kopie, want het origineel werd door Sim aan een bevriend koppel geschonken als huwelijksgeschenk).

Raratonga

Konden wij reizen, gij en ik,
o geliefde mijn,
verre van nood en pijn,
op een broos getuigde brik
of een blanke brigantijn,
dan zouden wij saam, wij beiden,
de bevende zeilen spreiden
en stevenen, vredig en vrij,
de deemstering voorbij.

Aan een morgenlijke kust
zouden wij ’t anker haken,
en zalig ontwaken
smarten onbewust.

Louter azuur en zon-verloomd,
een blauw blazoen met goud doorboomd
glanst hier de zee: de aarde
met ooft en sappen mild,
bloeit welig wild,
in rood-koralen gaarde
praalt de bedaarde
rijk geschubde vis.
De nachten geuren bloemenfris.

Maar ach, wat zou geliefde mijn,
zonder nood, zonder pijn,
onze liefde zijn?

Het originele manuscript (detail hieronder) uit het poëtisch gevangenisdagboek. Aanvankelijk was de titel “Rarautonga”. Nand is dit waarschijnlijk later, na zijn vrijlating, gaan opzoeken. Hier schrijft hij erbij: “Oceaan”. Waarschijnlijk gaat het om één van de Cookeilanden “Rarotonga” (zie infra).
Erboven een potloodtekening van, links, een brigantijn (“roverschip”) en rechts een brik.
Geschreven op “29-9-47. c 34.” De “c” staat voor “cel”.

Het zou kunnen dat de datum “29.9.47” hoort bij het gedicht dat bedekt wordt door de tekening.  In potlood lezen we ook een vroegere datum: “11.9.47”. Op de volgende bladzijde gaat Raratonga verder en wordt duidelijk wat Nand bedoelt met “Oceaan”: het zou de titel moeten worden van een bundel waarvan hij al een inhoudsopgave heeft, alle gedichten die in die bundel thuishoren krijgen de stempel “Oceaan”, het gedicht (hier als ‘Raratonga’ geschreven) krijgt de tweede plaats:

Onder de slotstrofe van ‘Raratonga’ het gedicht “Zomerzee” dat in potlood de datering “4.9.47” krijgt., dus vroeger. Het is overgeschreven van enkele pagina’s vroeger (p. 177) waar het die datum heeft.

Over dit gedicht schrijft “De Standaard” in 1954:

“Ruimte en tijd : het zijn geen hindernissen meer. Met het schip (heerlijk symbool waarvan hij de lof zingt), zeilt hij uit, en geen strand blijft voor de dichter onbereikbaar. Maar een ontvluchting zonder meer is het niet. “Raratonga” (Vercnocke’s “Invitation au voyage”*) is in dit opzicht typisch: de oproep klinkt vervoerd, doch het gedicht verloopt in de schrijnende, berustend – aanvaarde bekentenis, dat er geen ‘ontvluchting’ mogelijk is, het woord dan in overdrachtelijke zin genomen. “Nood en pijn” zijn van het bestaan onafscheidbaar, ja, schenken het leven zijn hoogste volkomenheid, het ware geluk.”

De film “Raratonga” (1 uur 7 min.), die ik maakte in hoofdzaak voor de familie bij één van onze jaarlijkse samenkomsten, meestal tijdens de periode tussen Kerst en Nieuwjaar, met heel wat ‘inside’ jokes, vooral bedoeld voor de betrokkenen.
Maar de film geeft toch een weergave van hoe het er destijds in onze familie aan toeging.
Uitsluitend gemaakt met 8mm filmopnamen, gedraaid door Sim en mezelf, uit de periode 1955-1993.
Ik heb me vooral met plezier en passie uitgeleefd in de montage, iets wat ik als kind ook al deed, het is natuurlijk geen ‘professioneel” werkstuk à la Netflix, wie weet, ooit wel….

(31:00 > 34:11: door copyright is het liedje “In The Summertime” van Mungo Jerry) geblokkeerd, daarom heb ik er in de plaats wat “muzak” in gemonteerd!)

In mijn bezit deze kleine houtgravure (21x14cm), waarop de eerste strofe van “Raratonga”. Ik weet niet met welk procédé noch door wie deze gravure werd vervaardigd, maar het is in ieder geval een prachtig stukje vakmanschap…

Op de achterzijde een etiket met vermelding: “Innige herinnering / Rolande – Truda / 18 Oogst 1951”. Truda was een oud-leerlinge van Sim tijdens haar lesdagen in de Rijksmiddelbare Meisjesschool te Hasselt bij aanvang van de Tweede Wereldoorlog. Ook Rolande was een oud-leerling van toen.  Later zou Truda enkele jaren inwonend huishoudster worden bij Sim en Nand. Het is een verjaardagsgeschenk, want op 18 oogst (= augustus) 1951 is Sim jarig, vijf weken later zou ze met Nand trouwen.

Foto: Truda (links), Rolande (rechts), Sim (midden) in 1950 te Hasselt:

Of Nand met “Raratonga”  “Rarotonga” bedoelt, één van de Cook eilanden in de Stille Zuidzee, is niet 100% zeker, maar wel aannemelijk. Waarschijnlijk vond hij het in een boek over James Cook, de ontdekkingsreiziger:

> uit zijn “Poëtisch gevangenisdagboek” p.99;

Ps: naast de boeken over en van James Cook ook: “Dr H. Wouters, De eilanden der Stille Zuidzee”).

Zie ook: “History of the Cook Islands“.

Etymologie: Raratonga is op te splitsen in twee woorden: “Rara” + “Tonga”. Ik vond, na lang zoeken, de volgende betekenis(sen) via deeze website.

“Rara”/”Raro”: “Branch, off-shoot. Main ideas, salient points.”, “Dry (leaves) in sun, to dry before or over fire (leaves), to smoke or cook (fish) over a fire”, “A tree (Vitex trifolia) used in herbal medicine”, “down”
“Tonga”: “South”, “south”, “Stand on the sea floor (as a wader), reach bottom (e.g. as an anchor), sound depth.”

Pas na het overlijden van Nand ging Sim op zoek naar de betekenis van “Raratonga”, zie de pagina “Brieven aan Nand” blz 51.

Luchtfoto van Rarotonga:

Vooraanzicht:

Kon-Tiki Expeditie, 1947

Een radioamateur in Raratonga speelt ook een rol in de “Kon-Tiki“-expeditie van Thor Heyerdahl in 1947 nadat het vlot aanspoelde op Raraoia in Frans-Polynesië De radio was door de schipbreuk doorweekt, en ze kregen hem maar net op tijd opnieuw aan de praat:

“Heyerdahl writes, “We set about putting together the soaked radio apparatus; we must do it quickly so that Torstein and Knut might get on the air before the man on Rarotonga sent out a report of our sad end.”… “Coils and radio parts lay drying in the tropical sun on slabs of coral. .. The whole day passed and the atmosphere grew more and more hectic. The rest of us … crowded round the radio in the hope of being able to give assistance. We must be on the air before 10 P.M. Then the thirty-six hours’ time limit would be up, and the radio amateur on Rarotonga would send out appeals for airplane and relief expeditions. … Seven o’clock, eight, nine. The tension was at the breaking point. Not a sign of life in the transmitter, but the receiver, an NC-173, began to liven up somewhere at the bottom of the scale and we heard faint music. But not on the amateur wavelength. It was eating its way up; perhaps it was a wet coil that was drying inward from one end. … The transmitter was as dumb as ever, but the receiver was sputtering upward toward the right wave length. Suddenly it crackled on the Rarotonga man’s frequency.”

Nand was door deze reis gefascineerd. Het boek over deze reis verscheen in 1948, de Engelse vertaling in 1950, hij heeft het later zeker gelezen.

Kon-Tiki, reisroute (Raratonga ligt nog bijna 2.000km verder dan Raroia, de aankomstplaats):

Reisroute

Moderne vliegreis/afstand:

Ps: Nand schreef zijn gedicht “Raratonga” op 11 of 29 september 1947, Heyerdahl beëindigde zijn reis iets meer dan een maand vroeger. Misschien had hij er wel in een krantenartikel iets over gelezen, want dat was toen wereldnieuws.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *