Het is duidelijk dat Nand zijn best doet om zijn ouders zo veel mogelijk gerust te stellen en te sparen. In zijn memoires schrijft hij daarover het volgende (uit de pagina “Interneringscentrum Sint-Kruis“):
“Dat was, zo ongeveer, de gedragslijn die wij volgden als wij over onze belevenissen naar huis schreven: het gold bij allen als een ongeschreven wet dat er geen klaagtoon mocht aangeslagen worden, veeleer spanden wij ons in om een optimistische noot te laten doorklinken. Een brief moest een blije gebeurtenis zijn, daarom was de gelegenheid om hoopgevende geruchten door te geven, de zogenaamde kwakkels inbegrepen. Je geloofde daar zelf niet al te veel aan, maar je moest er soms om glimlachen. Sommige mensen legden op dat gebied een virtuositeit aan de dag die verbluffend was, bepaalde berichten hadden de klank van de echtheid, en geen vogel vloog ooit zo snel als een “kwakkel”. Het was dwaas, maar het had een humane zijde: het was een afleiding. Intussen was dat “liegen om bestwil” in de brieven een corvee. Het ging niet altijd van harte, maar het was voor de mensen thuis een hart onder de riem.”
Zie de betreffende pagina’s over de werkelijke toestand en zijn wedervaren. Daarenboven kon hij daar ook weinig over vertellen gezien de censuur, tenzij het echt noodzakelijk was, bv wegens lichamelijke ongemakken.
1944
1945
- St Kruis den 1.3.45
Beste ouders,
Uw brief van 25.2 zoeven ontvangen. Het gaat dus met U allen goed. Het is maar best dat wij het gebeuren zoo licht mogelijk opnemen, en, waar het kan en mag, met een lach. Het kon alles veel slechter zijn. De harde winter is vrijwel achter den rug. De oorlog zal niet lang meer duren, en dan begint een nieuw leven. Ik heb maar één verlangen, zoo gauw als het kan, aan zee te gaan wonen, eenzaam en stil – en mijn schilderwerk weer op te nemen.
Intusschen moeten wij er ons maar doorslaan. Ik heb hier een paar vrienden gevonden, mijns gelijken, met dewelke ik veel wandel… en allerlei plannen maak. Het wordt alles nog goed.
Ik zie U dus beiden, woensdag of donderdag a.s.? De groeten aan Simone en Erna en de geburen..
uw
Fernand
- St Kruis 10.4.45
Beste ouders,
Bij ’t spruiten van ’t blad ben ik hier nogal onderhevig aan brand. Na mijn jongste pak word ik weerom een lichten uitslag gewaar! Ik wou U vragen in ’t volgend pak niets te steken dat eierstoffen of vleeschstoffen bevat – ook geen konfituur uit tinnen doozen. Dus fruit; – pannekoeken met appel enz., zoetekoek zonder eieren. Ik reken erop – anders doet het mij meer kwaad dan goed. Gelief ook het brood niet meer te snijden – of zoo weinig mogelijk. Het beschimmelt zo gauw!
Stuur mij aub. zoo gauw mogelijk het adres van Robert en den naam van zijn schip.
Intusschen is het hier weer zomerweer geworden, haast goed genoeg voor een zonnebad. Wij krijgen een schoone lente!
Hartelijk,
uw Fernand
P.S. Wat zoudt gij denken van een potje dikke havermoutpap. Er ontvangen hier zelfs menschen rijstpap! (of taartjes!)
- St Kruis 5.6.45
Beste ouders,
Ik heb goed den brief ontvangen (doch zonder gedichten?). Ik hoop maar dat gij weder gezond zijt en niet al te veel onder de huidige toestand lijdt. Toen ik laatst het schoone pak ontving, dacht ik er weerom aan wat al zorgen ik U berokkenen moet, en dat het om mijnentwil is dat gij in bestendige bekommernis, in plaats van rustig uw ouden dag te “Gistel” te kunnen doorbrengen.. Nu, het oogenblik zal wel komen dat wij weerom met vier rond de tafel zullen zitten… tot dan moeten wij maar op de tanden bijten. Het is mijn schuld, maar het kan niet meer ongedaan worden gemaakt.
Met mij gaat het thans wat beter, alhoewel de kuur in het hospitaal onverwacht onderbroken werd – wij mochten er niet meer heengaan. Gelukkig is God’s zon genadiger dan de menschen, de jongste schoone dagen hebben mij veel deugd gedaan. Dat, en het eten van thuis knappen mij geheel op. (Wat zou ik zijn zonder mijn goede oudjes?)
Ik beveel U gansch in ’t bizonder mijn handschriften aan. Het verlies ervan ware onherstelbaar.
Het volgend pak mag dus gebracht den 12e, 13e, of 14e of 15e van elken maand en dan de 17e, 28e, 29e of 30e. Eenmaal een dag gekozen, dient altijd deze dag behouden. (den 14e en den 29e?) Enkele droge haringen zijn ook welkom – visch mag ik eten. De Schipper mag vroeg komen – ik ga niet meer naar ’t hospitaal.
Zoo houd U kloek! Mocht Robert thuis zijn, het zou voor U ook prettiger zijn. Laat het U intusschen niet al te zeer kwellen.. wij moeten alles te boven komen!
Hartelijk gegroet! Fernand
P.S. Stuur mij wat schrijfpapier als dit aub. En scheerzeep. Ook ander papier uit het bruin pak.
- Hemiksem 7.10.45 (briefkaart)Beste ouders,
Ik ben te Hemiksem (Intern. Centrum) bezuiden Antwerpen. Mijn bezoekdag is den 3 nov. En dan om de veertien dagen. Ik denk er echter niet aan U telkéns deze lastige reis te doen afleggen. Voor moeder is het in alle geval te zwaar. Men kan altijd een pakje met linnen opsturen. Er moet evenwel iemand komen om het vuile af te halen..! dat is de moeilijkheid – ten minste eéns per maand.. Wellicht vindt gij hier of daar een jong mensch dien gij ervoor kunt vergoeden? Zoudt gij willen 100 fr. storten op Postcheck n° 2620,65. Intern. Centrum Hemiksem? Ik zal hier ook een advokaat raadplegen – hem verwijs ik naar U voor het ereloon.
Hartelijk gegroet, Fernand
- Hemiksem den 28.10.45
Beste ouders,
Hier mogen wij schrijven den zondag vóór het bezoek. Ik word het leven stilaan gewoon: het eten is goed, de soep heel wat beter dan te St. Kruis. Kunt gij 8 broodzegels opsturen: naar den Rekenplichtige der waren. In de linkerbovenhoek van de envelop een Z, van binnen mijn naam en nummer (zie onderaan). Van het gestorte geld hoorde ik niets, tot nu toe.
De zaak Volk + Staat komt vóór den 21 Nov. a.s. Wij zijn met een veertigtal! Het proces kan tot veertien dagen of langer duren… De moeilijkheid met mijn advokaat intusschen opgelost. Hij heeft mij hier bezocht. (Mr. Erkens, Nachtegalenstr. 19, Antw.) Is Pa soms naar Antw. Geweest? Ik hoor dat alles wel bij ’t a.s. bezoek. Wat valt het mij zwaar U zoo tot last te strekken! (En toch doet het goed éen plekje te weten in een liefdelooze wereld waar men U een warm hart toedraagt. Gescheiden zijn heeft altijd deze goede zijde: dat men dichter bij elkander komt.)
Het leven is hier wel wat anders dan te St. Kruis. Bij de wandeling ’s morgens wordt gymnastiek gegeven. Gij zoudt mij moeten zien: armen en benen zwaaien als een “jonkheid”! Het bevordert stellig de slanke lijn. Men bereikt Hemiksem met tram 24 (aansluiting autobus te Schoonselhof is echter niet verzekerd, zoodat men gevaar loopt een goed uur te voet te moeten doen). Er is ook spoorverbinding.
Het is niet noodig nu reeds schoenen mee te geven. Ik heb al genoeg te versleuren! Wij zijn hier ook meer binnen. Bezorg mij aub schrijfpapier uit het pak.
Het begint stilaan te winteren: gij zult wellicht uw klassieke kaartavonden aanpakken? Ik heb “De Klokhofstee” weer onder handen.
Hartelijk gegroet, uw
Fernand
Interneringscentrum
KW.R.110.BB2882.
P.S. Bezorg mij aub. een chromé potje voor mijn confituur.
(nog over te tikken:)
1946
1947
1948
1949