(zie UPDATE onderaan deze pagina)
In een brief van 17 september 1945 die Nands moeder aan hem schreef komen we precies te weten wannneer en hoe Nand werd aangehouden. Ze beschrijft hierin het voor haar aangrijpende moment net een jaar eerder waarop haar zoon wordt aangehouden: “zaterdag 15 was het een jaar geleden…”, dus 15 september 1944. De brief werd ook gecensureerd, waarschijnlijk omwille van de beschrijving van de gebeurtenissen.
Gistel den 17 September 1945
Mijn Zeer Lieve jongen. Ik heb het gevoel dat ik u vandaag eens moet schrijven daarom doe ik het. Het heeft mij zeer gelukkig gemaakt dat ik u woensdag gezien heb. Ik hoop als alles goed gaat nog eens met Pa mede te komen. Mijn Zeer Lieve jongen Zaterdag 15 was het een jaar geleden dat u aan de koffietafel mij attent maakte dat het de verjaardag was van Onze Lieve Vrouw der zeven weeën (u bedoelde immers mij) en binnen 2 dagen zoo zegde gij mij, is het de verjaardag van de 5 gestigmatiseerde wonden van den Heiligen Franciscus, ‘u weet wel moeder dien Heilige waar voor u altijd een bijzondere vereering had’. Wel mijn liefste kind die laatste woorden welke u tot Pa en mij sprak zijn ons toch zoo bijgebleven. Was het op dien stond Onze Lieve Heer niet die u die woorden ingaf. (/zin geschrapt door censuur/) Had u niet dezelfde houding (/gedeelte zin geschrapt door censuur/)knieën in ’t stof, de armen ten hemel gericht: zooals den Heiligen Franciscus zelf. Daarom is het dat ik die dagen in ’t gebed herdacht voor u en al mijn vertrouwen op God te stellen, en voor u in vereering te staan, zoals ik het voor den Heiligen Franciscus deed. Pa en ik ook uw Broer leven met u en deelen uw leed. Fernand dit boek hebben wij nog niet ontvangen. Moeten wij nog eens schrijven? Mijn vriendin, juffrouw (geschrapt door censuur?) is vandaag naar Brugge naar haar familie. Ze zou dien brief toonen van Keltje waarin ze over u bekommerd was. Wij brachten ook een paar oude bruine schoen te vermaken, ’t ware jammer om die schoone schoen daar te verslijten. Uwe blauwe vest is klaar wij zullen hem mede brengen. Wij verwachten uw tweede briefje, u kunt misschien wel een copie er op schrijven om als u het goed vindt, wij nog eens naar dien boekhandel kunnen schrijven om dien boek. Intusschen stellen het Pa en ik goed met onze konijnen en onze hennen. Dit haantje dat u niet mocht hebben smaakte ons maar deerlijk., ’t werd met hartpijn en lange tanden door ons opgegeten. Maar wij hopen u binnenkort thuis te hebben. Uw liefhebbende Ouders. XX.
De gecensureerde brief:
detail gecensureerd fragment:
Een poging het doorstreepte (mijn gokje in cursief, “/” = einde regel) te ontcijferen:
“Was het op dien / stond Onze Lieve Heer niet die u die woorden ingaf? (eerste doorstreping) Handen?…… laten kennen? (kreunen?) / m (tweede doorstreping) ….. Had u niet dezelfde houding / (derde doorstreping) aangenomen? als? ……….. knieën in ‘t stof, de armen ten hemel gericht zooals den / Heiligen Franciscus zelf. Daarom is het dat ik die dagen in ’t gebed herdacht / voor u en al mijn vertrouwen op God te stellen, en voor u in vereering te staan, / zoals ik het voor den Heiligen Franciscus deed.”
Misschien verwees Nands moeder naar Franciscus die “knielend in het stof en met de armen ten hemel” de stigmata ontvangt, en vond de censuur dat een brug te ver? Want, zoals moeder in de brief vermeld: “en binnen 2 dagen zo zegde gij mij van den Heiligen Franciscus, u weet wel moeder dien Heilige waar voor u altijd een bijzondere vereering had“.
“Binnen twee dagen” is 17 september, en dat is de feestdag waarop gevierd wordt dat Sint-Franciscus de stigmata ontvangt. Hij wordt ook algemeen gevierd op 4 oktober, Werelddierendag (zie: Heiligennet – Sint Franciscus).
Voorbeeld (1420, Lorenzo Monaco):
Door deze brief kennen we de exacte dag waarop Nand van huis werd weggevoerd door de precieze details: 15 september is op de heiligenkalender inderdaad de feestdag van Onze-Lieve-Vrouw der 7 Weeën (ook 7 Smarten genoemd), en, zoals vermeld (“over twee dagen”), 17 september die van Franciscus (ontvangst stigmata).
Het vonnis vermeld echter als begin van Nands gevangenschap “14 september”. Waarschijnlijk wordt hier verwezen naar de datum waarop het arrestatiebevel werd uitgevaardigd.
In zijn memoires beschrijft Nand het zo:
“De vijftiende september hield de beruchte taxi voor de deur stil. Twee mannen met mitrailletten gewapend zaten op de radiator, alsof zij uitgetogen waren om een gevaarlijk gangster onschadelijk te maken. Een rijkswachter belde aan en liet een briefje zien door de burgemeester ondertekend: ik moest voorgeleid worden. Dat was niet in orde met de wet, en ik trachtte het de rijkswachter aan het verstand te brengen. Maar hij bleek niet bereid om over dingen als wettelijkheid van gedachte te wisselen. Rood van woede snauwde hij mij toe: “Als ge nog iets zegt, neem ik A zoe mei!” Daar ik toevallig op mijn kousen was, en half aangekleed, heb ik maar geen beroep op de wettelijkheid meer gedaan.
Dat afscheid … In boeken worden in dergelijke ogenblikken schone woorden gesproken, in de werkelijkheid weet niemand wat gezegd. Ik maakte er geen melodrama van, en deed maar alsof het voor korte tijd was, al wist ik wel beter. De manier waarop de berechting zou voltrokken worden bleek al uit heel dit voorspel – die kerels met de mitrailletten gaven de toon aan. Ik stapte in de wagen en wij reden voort – op de drempel van het huisje met de zonnebloemen stonden twee radeloze oude mensen.”
Zie de pagina “De Bevrijding” voor het verder verloop van die dag.
Update (juni / november 2021)
Ondanks verwoede pogingen met alle mogelijke middelen en foto bewerkings programma’s slaagde ik er gedurende jaren niet in de gecensureerde tekst te ontcijferen. Tot ik een reportage zag over de restauratie van Het “Lam Gods”, het werk van de gebroeders Van Eyck (ca 1432), waarin met speciale apparatuur verschillende verflagen konden blootgelegd worden.
Ik richtte me tot mijn Alma Mater, de KUL.
De gecensureerde passage werd uiteindelijk ontcijferd in het labo van de KUL LCS Digitisation and Document Delivery / Ancient History / NMBSI (bib KUL Ladeuzeplein, Leuven). Er werd gebruik gemaakt van fotospectometrie: infrarood en ultraviolet licht.
Ontcijferde passages in vetjes:
” (…) en binnen 2 dagen zoo zegde gij mij, “is het de verjaardag van de 5 gestigmatiseerde wonden van den Heiligen Franciscus, u weet wel moeder dien Heilige waar voor u altijd een bijzondere vereering had”. 15 minuten later kwam men u aanhouden en nadien u martelen. Had u niet dezelfde houding aangenomen, op uwe knieën in ’t stof, de armen ten hemel gericht: zooals den Heiligen Franciscus zelf.”
Foto van het onderzoek: bovenaan de gecensureerde passage, daaronder het resultaat van de fotometrische analyse en onderaan een uitvergroting van het moeilijkst te ontcijferen woord: “martelen”:
Beeld tijdens het onderzoek in het fotospectrometisch labo:
Voor de censuur waren de combinatie van de woorden “aanhouden”, “op uwe knieën” en vooral “martelen” een brug te ver. Op geen enkele manier mocht blijken dat een aanhouding bv. zeer ruw was verlopen. Er werd dus zeer nauwgezet nagelezen . Met de doorstreepte passages blijft de zinsconstructie overeind.
Men is er niet in geslaagd de doorstreepte naam wat verder zichtbaar te maken.