Memoires Sim: "Het Landhuis"

HET LANDHUIS – Memoires van Sim

Algemene opmerkingen

Het is pas na het grasduinen in het zorgvuldig door Sim geordend archief dat duidelijk werd dat ze heel wat bij elkaar geschreven heeft: in totaal beslaan de memoires ongeveer 128 getikte en 250 handgeschreven bladzijden. Daarnaast zijn er ook nog een 30-tal jaaragenda’s, van 1974 tot 2014, die Sim bijna dagelijks bijhoudt. Haar memoires zijn hierop gebaseerd, en vertellen haar leven van dag tot dag, vreugde en (veel) verdriet. Zie daarvoor de pagina “Dagboeken“. En niet te vergeten: haar vele persoonlijk brieven naar vrienden, en de toenemende condoléances bij het vorderen der jaren. Eén van haar laatste dagboeknotities is trouwens haar eigen rouwbrief… Het grasduinen bracht ook heel wat van haar poëzie en proza aan het licht van voor, tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Haar huwelijk met Nand bracht die creatieve stroom tot stilstand, slechts af en toe onderbroken door wat gelegenheidspoëzie. Pas tijdens het aftakelingsproces van Nand zal ze het schrijven hervatten.

Het lezen van dit nagelaten werk maakt duidelijk dat Sim vaak ‘s nachts schreef tijdens de vele slapeloze uren: ze stelt dan plots vast dat tijdens het schrijven “de vogeltjes beginnen te fluiten”, terwijl het buiten nog donker is.

Er was ook interesse voor haar dagboek van de televisie, zo schrijft Sim op 15 oktober 1991:

“De samenstellers van het T.V.-programma “Ommekeer” nemen contact op en zullen 25 e.k. even op bezoek komen om te spreken over m’n dagboek.
Ik bereid het interview voor.”

Het Landhuis

Je zou deze memoires kunnen opvatten als een soort raamvertelling. Die was oorspronkelijk bedoeld als een roman in de derde persoon, maar de fysieke en mentale achteruitgang van Nand heeft die opzet doorkruist.
Vermoedelijk is Sim aan haar verhaal begonnen een tijdje na de viering van Nands tachtigste verjaardag (21 maart 1987) in de abdij van Grimbergen).

De eerste pagina van het handgeschreven manuscript vertoont de datum “22 maart 1988”, exact een jaar na de viering. Er is (nog) geen titel, wel bovenaan het woordje “misschien”. Het vrouwelijk hoofdpersonage is enkel afgekort als “L.”, het alter ego van Sim. Nand wordt aangeduid met “X”.

Op pagina 2 wordt “L.” “Lena”, en tijdens een flashback vanaf pagina 9 keren we met Lena terug naar mei 1940, de dagen van de Duitse inval, en zelfs nog vroeger als ze haar eerste seksuele gevoelens ontdekt als 14-jarige tijdens een fietstocht met “Bram”. Deze flashback zal ze later uit “Het Landhuis” verwijderen en apart overtikken.
In de overgetikte versie van “Het Landhuis zal Sim definitief kiezen voor “Lena en “Bram” als hoofdpersonages. Zo wordt het jeugdvriendje “Bram” de volwassen echtgenoot “Bram” (Nand).

Waarom Sim voor de naam “Lena” koos voor haar hoofdpersonage bleef voor mij een mysterie, tot ik in haar archief een opstel vond uit 1939 toen ze de opleiding regentaat volgde in het Heilig Hartinstituut te Heverlee. Daar gebruikt ze deze voornaam voor het eerst in het verhaal “Stille Sterren”, over de vriendschap tussen twee hartsvriendinnen. Ook hier is Lena een alter ego voor Sim (in het rood de opmerkingen van de zuster-leerkracht):

De memoires van Sim heb ik chronologisch opgesplitst in vijf delen naargelang ze voor of na “Het liefdesjaar in brieven” (1950-1951) komen.

1. “Het Dorp aan de Wingerbeek” gaat over de Duitse inval in 1940 en heb ik een plaats gegeven in het menu “Voorgeschiedenis”. Het is geschreven in de derde persoon en vertelt het verhaal van Lena, een pseudoniem voor Sim. Dit fragment is een flashback die dus oorspronkelijk in “Het Landhuis” manuscript was opgenomen. Deze flashback telt 15 getikte bladzijden.

De andere delen heb ik ondergebracht in het menu “De Zingende Ziel der Dingen: het submenu “Huwelijksleven”, ze behandelen de periode van 1988, wanneer Nand fysiek achteruit gaat, zijn overlijden in 1989 en hoe Sim dit gemis beleeft (1989 tot 1994).

2. In “Het Landhuis” schrijft Sim opnieuw in de derde persoon. we maken kennis met Lena en Bram (= Sim en Nand). Hierin wordt beschreven hoe het voor Lena altijd maar moeilijker wordt om voor Bram (Nand) te zorgen. Opname in een woonzorgcentrum blijkt onvermijdelijk na een hersenoperatie. Het verblijf daar is een martelgang. Dit relaas telt 32 overgetikte bladzijden over de periode maart tot september 1988 uit het manuscript

3. In “Het landhuis of het verhaal van een heengaan” beschrijft Sim de laatste weken van Nand (april-mei 1989), ze doet dat door aan de lezer het dagboek van Lena aan te bieden. Het verhaal gaat dus verder in de eerste persoon, Sim is nu zelf aan het woord. Ze beschrijft de opname van Nand in het ziekenhuis na een beroerte, de dagelijkse bezoeken aan hem, zijn niet meer reageren. Dit dagboek telt 8 overgetikte bladzijden uit het manuscript.

4. Na het overlijden van Nand vinden we een nieuw dagboek (110 blz. uitgetikt), getiteld “Brieven aan Pips“. Sim beschrijft de periode vlak na het overlijden van Nand (mei 1989) tot het verlaten van de huurwoning (april 1994) waar Sim 43 jaar woonde (waarvan 38 jaar met Nand). “Niet het snijden doet zo’n pijn, maar het afgesneden zijn” citeert ze de dichteres Vasalis, en dat typeert de toon van deze brieven.

5. Een laatste dagboek gaat over de periode 1995-2007, de periode in haar nieuwe woning, nu een intieme villa, die ze “Antilia” doopt, naar het gelijknamige gedicht en dichtbundel van Nand. Ook hier zijn de memoires gericht aan Nand: het blijven “Brieven aan Pips“.

De oorspronkelijke opzet, nl. de roman “Het Landhuis”, werd door de omstandigheden meer en meer een dagboek, om uit te monden in een brievenroman, brieven gericht aan de overleden geliefde, die Sim op deze wijze opnieuw tot leven wekt. De aanvankelijke personages “Lena” en “Bram” verliezen hun bestaansrecht, eenmaal de realiteit te overweldigend wordt.

De toon van de memoires is erg melancholisch en donker, zeker vanaf het moment dat Sim schrijft over de aftakeling van Nand: “De onzekerheid verlamde haar, ze naam wekenlang slaappillen en ze schrok van de gedachte ze eens alle ineens te gebruiken” (uit Memoires blz. 6).
Na zijn dood wordt dit alleen nog maar versterkt. Ze stelt ook vast dat door ouder te worden, ze steeds meer dierbaren, familieleden en vrienden verliest. In haar archief vond ik meer dan 300 rouwprentjes. Bij benadering betekent dit dat ze in de periode 1990-2010 jaarlijks een tiental begrafenissen bijwoonde. En vaak schreef ze een bemoedigend woordje voor de getroffen families.

Sim koos de titel “Het Landhuis” omdat die verwijst enerzijds naar haar geboortehuis (dat soms in dromen verschijnt), anderzijds naar de huurwoning in Weerde (nu deelgemeente van Zemst) die ze met Nand betrok in 1951 na hun hartstochtelijk liefdesjaar. Alle herinneringen zijn met dit huis verbonden. Toen ze er kwamen wonen was het één van de enige woningen in een straat die eigenlijk niet meer was dan een karrenspoor, tussen uitgestrekte weiden en een bos:

Sim in 1956 voor het huis leunend tegen haar auto (ze reisde toen rond als vertegenwoordigster van de firma Van Loo “biscuits & chocolade”), op de achtergrond Truda, de huishulp, in de koets ikzelf. Foto getrokken door Nand.

Op een oude prentkaart vond ik het huis nog zoals het was in het begin van de 20ste eeuw, het was blijkbaar oorspronkelijk een hoenderkwekerij, gespecialiseerd in de “coucous de Malines”…:

Toestand in de jaren ’80: een helikopteropname. Nand staat beneden aan het poortje voor het huis, kijkend met de handen boven de ogen naar de helikopter die de foto maakt.

Deze foto werd ook gebruikt voor de kaft van Nands laatste bundel “De Aardse Staat” uit 1987:

Google Streetview, opname augustus 2009:

De andere “woonhuizen” van Sim:

Het ouderlijk huis van Sim in Sin-Joris-Winge, waar ze woonde van 1920 tot 1946 (voor haar geboortehuis zie de pagina “Sim-Bio“):
Gedeelte prentkaart uit ca 1926, Sim zittend in het wit voor de deur, 7 jaar oud: