(Uit een interview dat ik afnam van Sim in 1993)
1 “Een triestige zaak…”
Over de zussen van Nand, hun kort leven, hoe ze gestorven zijn en dat Nands moeder stierf voor zijn kinderen geboren werden, terwijl ook zijn broer Robert in dezelfde periode overleed, “een triestige zaak”:
Marie-Louise (Nieuwpoort maandag 01/06/1903 – Oostende vrijdag 13/03/1931) leeftijd bij overlijden: 27 jaar en 10 maanden (longontsteking), ook artistiek begaafd, zacht en sociaal bewogen
en
Henriette (“Jet”) (Oostende zondag 19/07/1909 – Ieper vrijdag 21/07/1939) overleden twee dagen na haar 30ste verjaardag, een week na de geboorte van haar tweede zoon (kraamkoorts). Er zijn bijna geen gezinsfoto’s te vinden (wel van haar kinderen als ze ouder werden) , haar man trouwde snel opnieuw. Zij was een zeer kunstzinnige vrouw die ook schilderde, het was Nands lievelingszus. Nand was peter van haar jongste zoon.
Marie-Louise (01/06/1903-13/03/1931)
Olieverfschilderij, 1922 door Marie-Louise (ML), 19 jaar oud:
Op de pagina “Vroegste tekeningen Nand“, staan twee ontroerende Engelstalige gedichten van haar, geschreven in 1919 als bijdrage in het poëziealbum van een vriendin, ze was toen 16.
Sim vertelt dat Marie-Louise lid was van ‘Sint-Vincentius’, een vereniging die in Oostende en omstreken kledij en voedsel uitdeelde voor de minderbedeelden. Tijdens één van deze bedelingen in de winter liep ze een longontsteking op die haar fataal werd, ze overleed korte tijd voor het begin van de lente. Deze vereniging werd opgericht in 1930 en bestaat nog steeds. Meer info op hun website.
Henriette (Jet) (19/07/1909-21/07/1939)
Als 7 jarige (rechts) in Engeland, een postkaart haar toegestuurd door haar hartsvriendin, de achterzijde vermeldt: “Aylesbury, to Henriette from your sweetheart”:
Strand Oostende:
Nand met Henriette (links) en Marie-Louise
Vader met dochter Henriette op de pier te Oostende:
Evenals haar zus was Henriette erg kunstzinnig, ze volgde tekenakademie te Oostende. Hier een schilderijtje, olieverf op doek: (signering met “hvercnocke”):
In gevangenschap (1946) schreef Nand over zijn jongste zus Henriette dit ontroerende gedicht dat ten overvloede duidelijk maakt hoe graag hij haar zag. Hij getuigt van zijn bezoek aan haar kraambed, dat tevens haar sterfbed werd…
Gedachtenis aan een overleden zuster
Zo zat ik bij haar bed, en leed dewijl ik lachte,
ik lachte wijs en stil dewijl ik spraakloos leed ;
zo zat ik bij haar bed, als een die zwijgend weet,
die huivrend voor het eind, zit op het eind te wachten
o Dat zij sterven moest en toch niet wilde sterven,
en stierf, gelijk de zon in smartlijk avondrood…
Zo moest haar moe gelaat, gesloten in den dood,
bij ’t uiterste vaarwel, der doden vrede derven.
Want zij was eenzaam hier, zo mild, zo onvoldaan,
zij zag op kleinheid neer, en vond een klein bestaan,
alleen met haar gevoel in eng gedrang vernepen.
Hoe liet zij mij verweesd toen zij haar kroost ontviel,
zij meer dan moeder mij, volkomen zusterziel…
o Rover Dood, gij zwijgt, en ik ga onbegrepen !
(zie ook de bewogen brief die Nand aan zijn ouders schrijft tijdens zijn mobilisatie, drie maanden na haar overlijden, over de nagedachtenis van Henriette op de pagina “Briefwisseling Mobilisatie“)
In het parochieblad van Ieper, “De Tuinklokke”, van zondag 20 augustus 1939 wordt zowel het doopsel van haar zoon Arnold (Seys) als haar overlijden vermeld, je leest er zo overheen, maar het is een droevige combinatie…
Detail:
Laatste rustplaats Henriette (“Henrica”) te Ieper:
2. “Een nogal curieuze brief…”
(zie ook de aparte pagina “Broer Robert“)
Over Robert, broer van Nand en de oudste (hij was zes jaar ouder). Robert was radio-operator/marconist op koopvaardijschepen en geëmigreerd naar de Verenigde Staten (San-Francisco) waar hij een gezin stichtte (één zoon Henry, bleef ongetrouwd en kinderloos, en twee dochters: Helen, getrouwd, één zoon, en Frances, getrouwd, één zoon, twee dochters). Henry en Helen dragen de naam van respectievelijk hun grootvader (Nands vader) en tante (Henriette). Het huwelijk hield echter niet stand, hoewel er geen officiële scheiding is geweest. Zijn achterkleinkinderen wonen nog steeds in San Francisco. Eén van hen beviel onlangs van een tweede zoon.
Robert (Oostende donderdag 5 december 1901 – New Orleans USA zaterdag 21 juli 1951) leeftijd bij overlijden: 49 jaar en 8 maanden (voedselvergiftiging). Hij stierf alleen en ver van huis:
1. Sim heeft het over een “curieuze brief” in verband met het overlijden van Robert. Waarschijnlijk is het deze die ik vond in het archief “USA”. Frances, de oudste dochter van Robert, en toen 20 jaar oud schrijft aan haar grootmoeder (moeder van Nand) om haar het overlijden van haar vader te melden. De brief is geschreven op de dag van Roberts overlijden. Hij sluit aan bij de opmerking van Sim “daar moet iets gebeurd zijn” vermits Frances schrijft: “we still don’t know what was wrong with him”: het contact tussen de kinderen en hun vader blijkt al een tijd minimaal te zijn.
Ik herinner me dat Nand verontwaardigd was dat de kinderen van zijn broer blijkbaar niet het geld hadden om hun zieke vader te bezoeken. Hij besloot daaruit dat hun moeder dat weigerde, vanuit zijn vermoeden dat de relatie tussen Robert en zijn vrouw zeer gespannen was. Over de oorzaak van deze spanning en de relatie met zijn broer ga ik dieper in op de pagina “Robert“.
De brief vertoont enkele spelfouten.
“Dear Grandmother,
Hope that every one is in the best of health. We are getting along alright.
I suppose Daddy had been writing to you and you know he has been ill. We didn’t know any thing about his being in the hospital until Wednesday. The people who were in charge of his case sent us a telegram. Helen and I were going to make the trip to New Orleans, but we didn’t have enough money. This morning we received another telegram saying that Daddy had passed away. We still don’t know what was wrong with him, except that his kidneys were not functioning properly and his heart was bad. Also, I am awaithing an answer from the personal Director of Dodge co, regarding his berriel.
It was a great shock to all of us, and we did not expect this tragedy to happen. Could you tell me if you know how ill daddy was? as he had not answered my last letter.
Little Trudy is growing more and more every day, am enclosing a picture of her walking for some time.
We all sent our best wishes to you, Grandfather and Uncle Ferdinand. Hoping to hear from you soon I remain
Your loving granddaughter
Frances.”
2. Hieronder de andere brief waar Sim het over heeft en die Nands moeder moest geruststellen dat haar zoon de laatste sacramenten gekregen had. Dit overlijden komt ook aan bod in de liefdesbriefwisseling, zie daarvoor Nands brief van 30 juli 1951 en Sims brief van 3 augustus 1951. 2 maanden na Roberts overlijden traden Nand en Sim in het huwelijk (29 september). 10 dagen later overleed Sims vader, 6 maanden later Nands moeder…
“Your son, Robert, although only in the hospital one day prior to his death, was first treated here in May and June of 1951. He was suffering from high blood pressure and severe kidney disease, and on July 20, 1951, was admitted unconscious. He never regained consciousness and died quietly at 7:40 AM, July 21, 1951.
On the day of admission, he was visited by father Dunn, a Catholic priest, who gave him the last sacraments. It may be of some solace to you and your wife to know that everything possible was done in the way of treatment and to make your son comfortable during his illness and last hours.”
Robert aan het stuur van zijn wagen
Robert als radio-operator/marconist op zijn schip
De SS Musa, het schip waarop Robert tijdens de Tweede Wereldoorlog actief was, soms in uiterst gevaarlijke wateren.
SS Musa (foto negatief, 8/9/1934):
Postzegel Honduras met poststempel vanop de SS Musa “United Fruit Company, Steamship Service, High Seas, Apr 1, 1933, Purser, S/S Musa”:
“SS Musa was a refrigerated banana boat of the United Fruit Company. She was built in 1930 and still in service in 1945”. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende het schip ook als troepentransport voor de Amerikaanse Marine. Zie de geschiedenis hier.
Er waren maanden dat zijn ouders niets van hem hoorden, wat hen erg verontrustte, zeker met de onheilspellende berichten over mijnenvelden en de duikbotenoorlog in de eerste oorlogsjaren.
Op de pagina “Karel Jonckheere” staat een anekdote waarin deze vertelt over Robert, die blijkbaar op dat ogenblik “zijn zeemansleven had onderbroken”. Jonckheere heeft het over de periode 1930-1937:
”Soms, als ik van mijn school in Nieuwpoort kwam en afstapte vlak bij zijn [= van Nand] woon, zag ik voor het kelderraam Nands broer staan, een reus als hij, starend naar de voeten van wie voorbij kwam, roerloos, dromend van zijn zeemansleven dat hij tijdelijk had onderbroken. Met mijn wijsvinger wees ik naar boven, kreeg een knik of een neen, beduidend dat de lyrische broer al of niet thuis was. Een zwijgende vertoning die mij telkens tot gewisse inkeer bracht.”
Het kelderraam waar Jonckheere voorbij wandelde in de Koninginnelaan te Oostende (erbovenop het balkon: links zus Marie-Louise, tweede van rechts Nands moeder):
Huidige toestand (witte pijl links):
Opmerking: omdat ik nogal gevoelig ben voor zgn “toevalligheden” kan ik het niet laten volgende opvallende data te belichten: Marie-Louise en ik delen dezelfde geboortedag: 1 juni. Ook Robert en zijn zus delen een datum: ze overleden beiden op 21 juli, nog wel de Belgische nationale feestdag, toch een opvallende dag in het Vlaams nationalistisch kader waarin deze familiegeschiedenis zich afspeelt. Zo zijn er nog meer van deze opmerkelijke coïncidenties, die ik later alle zal oplijsten.
Eén van mijn zonen, een theoretisch fysicus, heeft me er al vaak op gewezen dat dit fenomeen nu eenmaal inherent is aan “de wet van het getal” , en hij heeft natuurlijk gelijk.
Maar, romanticus als ik ben, vind ik het fascinerend toch achter dit soort eigenaardigheden een mysterieuze kracht te zoeken waarin een verborgen betekenis zich kan of zal openbaren als men het “geheim” ervan maar ontsluieren kan. Het is een gegeven dat ik ook terugvind in de brieven van mijn vader.
Los daarvan is het een feit dat gebeurtenissen die samenvallen, zeker familiale (zo overleed de vader van mijn nicht op haar verjaardag), een diepe impact kunnen hebben op een familie. Net door een familieverleden te bestuderen (bijvoorbeeld door stamboomonderzoek) stoot men vaak op dergelijke toevalligheden en worden voorouders die men zelfs nooit gekend heeft plots opnieuw mensen van vlees en bloed met wie men zich verbonden voelt alsof ze bijna tastbaar aanwezig zijn.
Toen ik vorig jaar (2017) samen met haar oudste zoon de eerste keer voor het graf stond van Henriette, jongste zus van Nand, sprongen de tranen me in de ogen en trof me een groot verdriet voor de tante die ik nooit gekend heb maar over wie ik zo veel was te weten gekomen door foto’s, verhalen en brieven, ik voelde haar bijna “tastbare aanwezigheid”, en bijna had ik mijn beide armen om haar heen geslagen, of beter: ik voelde de hare rondom mij… ik was getroost.
Mijn bezoek in 2017 aan Henriette: oudste zoon Walter (80) bij het graf van zijn moeder te Ieper, die overleed toen hij slechts 1 jaar en drie maanden oud was, bij de geboorte van zijn broer Arnold (overleden in 2009, 70 jaar oud) . Sim verwijst naar dit graf in het interview (“eeuwigdurende vergunning”). Walter zelf overleed in december 2022 (84) jaar.Bijna wekelijks ging Walter nog tezamen met zijn echtgenote naar het graf om de blauwe steen af te schuren en te behoeden voor verwering (vergelijk met de graven ernaast). Walter was een zeer begaafd kunstenaar, net zoals zijn moeder en oom (Nand):
Affiche voor de tentoonstelling “Oorlogspoëzie GETEKEND”, 2015
Juli 1975: bezoek van Walter en echtgenote aan Nand te Weerde, nav het huwelijk van zijn dochter:
Meer obver Walter en zijn moeder Jetje in het hoofdstuk “Zus Henriette“.